اعلام پایان جنگ جهانی دوم در اروپا از شادترین روزهایی بود که مردم این قاره تجربه کردند، اما هشتادمین سالگرد این واقعه بیش از آن‌که جشن پیروزی بر شر مطلق باشد، توجهات را به سایۀ سنگین جنگ و جدال‌هایی معطوف می‌کند که هم‌اکنون جریان دارد.
آلمان نازی تحت فرماندهی هیتلر سرانجام پس از نیم دهه اشغال دیگر کشورهای اروپایی و ترویج نفرت نژادی که منجر به نسل‌کشی، هولوکاست و قتل میلیون‌ها نفر شد، نهایتاً هشتاد سال پیش در چنین روزهایی تسلیم شد.
این تسلیم و انفجار امید به زندگی بهتر، اکنون با رژه‌هایی در لندن، پاریس و شهرهای دیگر اروپا گرامی داشته می‌شود. در همین حال، حتی رهبران دشمنان دیروز، فرانسه و آلمان، بار دیگر به هم نزدیک شده‌اند.
یوهان وادفول، وزیر خارجه جدید آلمان، به «فداکاری‌های عظیم متفقین» برای کمک به رهایی کشورش از نازی‌ها ادای احترام کرد و گفت: «کمتر روزی به‌اندازۀ ۸ مه ۱۹۴۵ تاریخ ما را شکل داده است. مسئولیت تاریخی ما در برابر این فاجعۀ تمدنی و یادبود میلیون‌ها قربانی جنگ جهانی دوم که به‌دست آلمان نازی آغاز شد، ما را موظف می‌کند امروز از صلح و آزادی در اروپا قاطعانه دفاع کنیم.»
چشم‌انداز تیره
اظهارات وزیر خارجه آلمان بر این نکته تأکید دارد که هرچند کشورهای اروپایی که قبلاً دشمن همدیگر بودند اکنون شکوفا شده‌اند، تا حدی که اتحادیه اروپا حتی در سال ۲۰۱۲ جایزه صلح نوبل را دریافت کرد، اما چشم‌انداز پیش رو طی سال گذشته تیره شده است.
جنگ در اوکراین همچنان قربانی می‌گیرد؛ جایی که تهاجم گستردۀ روسیه در سال ۲۰۲۲ آغازگر بدترین جنگ در قارۀ اروپا از سال ۱۹۴۵ تاکنون شد.
همزمان، رشد راست افراطی در چندین کشور عضو اتحادیه اروپا، اصول دموکراتیک بنیان‌گذار این بلوک سیاسی و اقتصادی را به چالش کشیده است.
دونالد توسک، نخست‌وزیر لهستان، در مراسمی در هلند گفت: «دوران آسایش بی‌دغدغه و بی‌خیالی شادمانۀ اروپا به سر آمده است. امروز زمان بسیج اروپا حول ارزش‌های بنیادی و امنیت ما است.»
این وضعیت نشان می‌دهد که دورۀ صلح در اروپا نه امری تضمین‌شده بلکه ظاهراً یک استثنای شکننده است.
حتی ناتو، اتحاد نظامی فراآتلانتیکی که صلح اروپا را زیر چتر هسته‌ای آمریکا و قدرت نظامی‌اش تضمین می‌کرد، اکنون با فشارهای داخلی بی‌سابقه‌ای از زمان تأسیس خود مواجه است.
بیشتر در این باره: هشتاد سال پس از تلاش نازی‌ها برای عادی‌سازی نسلکشینقش آمریکا در جنگ
ایالات متحده نقش اساسی در تغییر روند جنگ در اروپا داشت و همراه با متفقین، در ششم ژوئن ۱۹۴۴ با عملیات دی-دی در سواحل نرماندی فرانسه وارد عمل شد؛ عملیاتی که نقطه‌عطف جنگ شد و سرانجام به اشغال آلمان و شکست هیتلر انجامید.
روز چهارشنبه، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، هشتم ماه مه را روز «جشن پیروزی در جنگ جهانی دوم برای ایالات متحده» اعلام و تأکید کرد که کشورش باید نقش اساسی خود در این جنگ را بهتر ارج بگذارد.
او گفت: «ما دوباره شروع به جشن گرفتن پیروزی‌هایمان خواهیم کرد.»
اگرچه جنگ در خارج از اروپا، به‌ویژه در اقیانوس آرام علیه ژاپن، ادامه یافت، اما حتی تایوان نیز برای نخستین‌بار این روز را گرامی داشت؛ موضوعی که تهدیدهای امروزه را برجسته کرد.
تایوان، به‌جای روسیه، توجهش بر چین به‌عنوان رقیب اصلی‌اش متمرکز بود. چین تایوان را بخشی از سرزمین خود می‌داند و می‌گوید در صورت لزوم باید با زور ضمیمۀ این کشور شود.
لای چینگ-ته، رئیس‌جمهور تایوان، گفت: «تجاوز نظامی به کشور دیگر جنایتی ناعادلانه است که محکوم به شکست است.» او افزود که تایوان و اروپا اکنون «با تهدید یک بلوک اقتدارگرای جدید» مواجه‌اند.
جشن‌های اروپایی
در سراسر اروپا مراسم یادبود در طول هفته برگزار شده و بریتانیا پیشگام آن بوده است. در برتیانیا نیز وضعیت امروز اوکراین در مبارزه با روسیه در مرکز توجه قرار گرفته است.
کی‌یر استارمر، نخست‌وزیر بریتانیا، گفت: «تصور این‌که این‌ها صرفاً رویدادهایی تاریخی هستند و امروزه دیگر اهمیتی ندارند، کاملاً اشتباه است. این ارزش‌های آزادی و دموکراسی امروز هم اهمیت دارند.»
بعدازظهر پنجشنبه در لندن مراسمی در کلیسای وست‌مینستر برگزار می‌شود و کنسرتی هم برای ۱۰ هزار نفر از مردم در میدان هورس گاردز برگزار می‌شود. در پاریس نیز امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، در مراسم یادبود در آرامگاه سرباز گمنام در زیر طاق پیروزی شرکت می‌کند.
در برلین، صدر اعظم آلمان، فریدریش مرتس، با گذاشتن تاج گل در یادبود اصلی قربانیان جنگ و استبداد، بار دیگر تأکید کرد که آلمان چگونه خود را به الگویی از دموکراسی اروپایی بدل کرده است.
تانک‌های تی۹۰ام روسیه در جریان تمرین رژه روز پیروزی، مسکو
جشن متفاوت پیروزی در مسکو
و نمادین این‌که، روسیه و رئیس‌جمهورش ولادیمیر پوتین، کاملاً جدا از برنامه‌های اروپایی، روز جمعه نهم ماه مه با برگزاری رژه نظامی عظیم در میدان سرخ مسکو نقش عظیم اتحاد جماهیر شوروی در شکست آلمان نازی را تمجید خواهد کرد.
اما در سال‌های اخیر، رژۀ روز پیروزی در میدان سرخ به صحنه‌ای برای ستایش پوتین به‌خصوص به‌خاطر جنگ علیه اوکراین هم تبدیل شده است، در حالی‌که به‌تخمین منابع غربی، تلفات روسیه اعم از کشته‌شدگان و زخمی‌ها در این جنگ از مرز ۷۵۰ هزار نفر گذشته است.
میخائیل زیگار، روزنامه‌نگار تبعیدی روس و نویسنده، در مقاله‌ای نوشته است «پیروزی در جنگ میهنی بزرگ سنگ‌بنای اسطوره‌سازی سیاسی ولادیمیر پوتین است؛ بنیان روایت او از تاریخ جهان».
به‌گفتۀ این روزنامه‌گار روس، «کرملین ماه‌ها است که برای این لحظه آماده می‌شود؛ این نقطه اوج تقویم تبلیغاتی این رژیم است».
از زمانی که پوتین در سال ۲۰۰۰ به ریاست‌جمهوری رسید، از این رویدادها برای تقویت جایگاهش در میان کهنه‌سربازان استفاده کرده است. او همچنین از آن برای حمله به غرب بهره برده و نقش متفقین در شکست نازی‌ها را کم‌اهمیت جلوه داده و به‌ویژه ایالات متحده را مورد انتقاد قرار داده است.
در نطق روز پیروزی سال ۲۰۰۷، پوتین به‌طور غیرمستقیم سیاست‌های آمریکا را با رژیم نازی آلمان (رایش سوم) مقایسه کرد.
پس از تهاجم به اوکراین نیز پوتین بارها روی این مانور دارد که حمله به اوکراین برای پاکسازی دولت این کشور از «نازی‌های امروزی» است.
علاوه بر شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، که در مسکو به سر می‌برد، انتظار می‌رود چند تن از رهبران جمهوری‌های سابق شوروی از جمله بلاروس، قزاقستان و ارمنستان در این مراسم رژه در میدان سرخ شرکت کنند؛ همچنین رهبرانی از بولیوی، کوبا، ونزوئلا، لائوس، برزیل و برخی کشورهای دیگر.
هیچ رهبری از اتحادیه اروپا در این مراسم حضور نخواهد داشت به‌جز نخست‌وزیر اسلواکی «رابرت فیتسو» که پیش‌تر اظهاراتی انتقادی علیه اوکراین مطرح کرده است.
تمام نگاه‌ها متوجه شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین خواهد بود؛ کسی که اکنون به متحدی کلیدی برای مسکو در جنگ با اوکراین تبدیل شده است.
ولادیمیر پوتین روز پنجشنبه از شی جین‌پینگ بابت حضورش در جشن‌های هشتادمین سالگرد پیروزی «مقدس» بر آدولف هیتلر در جنگ جهانی دوم تشکر کرد و گفت دو کشور اکنون در کنار هم با «نئونازیسم» مقابله می‌کنند.
Your browser doesn’t support HTML5
۸۰سالگی خودکشیِ آن که مرگ و ویرانی به جهان آورد